Oral Surg Oral Med Oral Pathol. 1982; 53: 469-72.
Auteur: L.W Draijer
Recidiverende stomatitis aphthosa of recidiverende aften
(ICPC-code D83.2) is een aandoening die wordt gekenmerkt door
regelmatig recidiverende ronde of ovale oppervlakkige pijnlijke
ulcera, vaak niet groter dan een halve centimeter, aan de
slijmvliezen van de lip, de wang, de mondbodem en (minder vaak)
aan het tandvlees, het gehemelte of de tong. De ulcera hebben een
grijswitte pseudomembraan en een rode rand. Vaak treedt binnen
tien tot veertien dagen spontane genezing op. Grote aften en
herpetiforme aften komen minder vaak voor. Bij deze vormen
verloopt de genezing meestal trager en grote aften kunnen met
littekenvorming gepaard gaan (1).
In een observationeel onderzoek in de huisartspraktijk werd bij
27% van de patiënten met een mondaandoening (incidentie
ongeveer 12 per 1000 patiënten per jaar) de diagnose aften
gesteld. Aften kwamen vooral voor tussen 15 en 40 jaar. Het
genezingspercentage na 1 week was 48% (80%, ervan uitgaande dat
ook mensen die niet voor controle kwamen waren hersteld); ruim de
helft kreeg een recept voor een lokaal anaestheticum, de rest
ging zonder een recept naar huis (2, 3).
De diagnose aften wordt op klinische gronden gesteld. Indien er
sprake is van atypische kenmerken of als genezing binnen twee
weken uitblijft moet men bedacht zijn op andere ulcererende
aandoeningen zoals een infectie met het herpes-of Coxsackie
virus, lichen planus of in zeldzame gevallen de ziekte van Behcet
of een plaveiselcelcarcinoom.
De oorzaak van aften is onbekend. Factoren die mogelijk een rol
spelen zijn lokale traumata, psychologische stress, familiaire
factoren, overgevoeligheidsreacties (gluten), deficiënties
(ijzer, foliumzuur, vitamine B12), morbus Behçet, en
immuundeficiëntieziekten. Een verband met de menstruele
cyclus, zwangerschap of het gebruik van geslachtshormonen is niet
aangetoond (4). Bij het gebruik van enkele
geneesmiddelen (bètablokkers, nicorandil, NSAID's,
captopril) is de kans op het ontstaan van aften iets verhoogd (5, 6). Bij rokers komen
recidiverende aften minder vaak voor, mogelijk treedt er ook een
sneller herstel op (6, 2) .
Het kan zinvol zijn om de patiënt te wijzen op het
mogelijk verband tussen lokale traumata (bijten op wang,
tandenpoetsen) of stress en het ontstaan van aften.
Overweeg medicatie (bijvoorbeeld bètablokkers en NSAID's)
tijdelijk te veranderen of te stoppen als een oorzakelijk verband
met het ontstaan van aften aannemelijk lijkt.
LOKALE ANESTHETICA
Werking Het lokale anaestheticum lidocaïne vermindert
de pijnsensatie.
Bij applicatie op de slijmvliezen vindt een snelle absorptie
plaats. De werking treedt snel in en houdt 30 tot 45 minuten aan.
Lidocaïne is beschikbaar in de vorm van een 2 %
(hydro)gel
Werkzaamheid De toepassing van een lokaal anaestheticum om
pijnklachten (tijdelijk) te verminderen is gebaseerd op klinische
ervaring; systematisch onderzoek ontbreekt.
Bijwerkingen Lokale irritatie. Overgevoeligheidsreacties
(zeldzaam)
Aandachtspunten Bij klachten op de laesie aanbrengen.
Indien eten pijnlijk is, het middel kort voor de maaltijd
aanbrengen. Bij voorkeur wordt lidocaïne in een (hydro)gel
gebruikt; deze hecht het beste aan het slijmvlies. Bovenmatig
gebruik kan gevoelloosheid van de mond veroorzaken met kans op
verslikken. De patiënt moet hierop worden gewezen.
ANTISEPTICA
Werking Chloorhexidine en hexetidine zijn antiseptica met
een breed werkingsspectrum. Ze hebben een bactericide werking
tegen Gram-positieve en Gram-negatieve bacteriën, hexetidine
heeft ook een antimycotische werking (FK). Chloorhexidine is
verkrijgbaar in een 0,2% oplossing voor mondspoeling. Hexetidine
is in een 0,1% mondspoeling verkrijgbaar.
Werkzaamheid Chloorhexidine heeft mogelijk een bescheiden
effect op de ernst van de klachten. Het effect op de gemiddelde
duur van aften is klinisch waarschijnlijk niet van belang (< 1
dag). Van hexetidine is de werkzaamheid niet aangetoond (7).
Bijwerkingen Reversibele gele tot bruine verkleuring van
de tong en de tanden (ook van de vullingen en prothesen) komt
voor en is ondermeer afhankelijk van de duur en frequentie van
het gebruik. Verder komen smaakveranderingen, een branderige tong
en uitdroging van het mondslijmvlies voor.
Aandachtspunten De patiënt kan de verkleuring
grotendeels voorkomen door ruim vóór de
mondspoeling de tanden te poetsen of de gebitsprothese uit te
doen en de mondspoeling niet te frequent of te langdurig te
gebruiken. Na het gebruik van thee, koffie en wijn en bij rokers
kan de verkleuring in sterkere mate optreden.
Lokale antibiotica
Een overzichtsartikel vermeldt een gunstig effect van
tetracycline spoelvloeistof op de pijn en de duur van de
aftenepisode op basis van 3 placebogecontroleerde studies. Het
betreft echter oudere onderzoeken die verschillend van opzet zijn
en in het artikel wordt aangegeven dat niet alle
onderzoeksresultaten van de studies beschikbaar zijn (8). Als belangrijkste bijwerking wordt orale
candidiasis genoemd. Een gefundeerde uitspraak over de
werkzaamheid is niet goed mogelijk.
Lokale corticosteroïden
In een systematische review werden 9 kleine placebo
gecontroleerde studies gevonden. In twee van de vier trials werd,
bij gebruik van een lokaal corticosteroïd gedurende vier tot
acht weken, een afname van de duur en de prevalentie van ulcera
gevonden (uitgedrukt in de som van het aantal ulcera per dag). In
enkele studies nam bij lokale behandeling met een
corticosteroïd de pijn sneller af. (7).
De meeste onderzoeken verschilden van opzet en in de methode van
toepassing en samenstelling van het corticosteroïd
preparaat. De effectiviteit van lokale corticosteroïden bij
aften is (nog) onduidelijk.
Enzymhoudende preparaten
Van een aantal zelfzorgmiddelen zoals enzymhoudende
oplossingen of tandpasta wordt beweerd dat ze een gunstig effect
hebben op het aantal recidieven en de pijn, maar goed opgezet
onderzoek ontbreekt (1,9,10). In één
gerandomiseerde trial werd geen therapeutisch effect aangetoond
van het tweemaal daags poetsen met een amyloglucosidase en
glucose oxydase tandpasta (Zendium) versus placebo behandeling (11).
Zink
De behandeling van recidiverende aften met zink is
onderzocht in twee niet-gerandomiseerde studies. In
één studie met 40 patiënten bleek behandeling
met 220 mg Zink per dag versus placebo effectiever ter preventie
van recidieven (12). Een andere
dubbelblinde cross-over studie met 25 patiënten vond geen
therapeutisch effect van 3 maanden behandeling met 3 dd 220 mg
Zink versus placebo behandeling (13).
Levamisol
Systemische behandeling, bij ernstige recidiverende aften, met
levamisol (niet voor de indicatie aften geregistreerd) laat
gunstige resultaten zien maar heeft in de huisartspraktijk geen
plaats.
Vrijwel altijd genezen aften spontaan binnen 10 tot 14 dagen. Van enkele middelen lijkt de effectiviteit, ter vermindering van de ernst van de klachten, aannemelijk, maar de onderbouwing is mager. Voor de toepassing van lokale middelen ter voorkoming van recidieven is geen bewijs voorhanden.
Literatuur